Nurdoğan A. ERGÜN
İSO 500’ün 2023 sonuçlarına göre, sanayi sektörü yüzde 0.8, imalat sanayi de yüzde 1.6 büyüme ile genel ekonomik göstergelerin gerisinde kaldı. İSO 500’ün üretimden satışlarının artışı, enflasyonun altında kaldı ve reel olarak gerileme gösterdi. Geçen yıl sanayi sektörünün ihracatı ise yüzde 2.9 düştü.
İstanbul Sanayi Odası (İSO) tarafından hazırlanan, sanayi sektörlerinin devlerini belirleyen ve 1968’den bu yana aralıksız olarak açıklanan ‘Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Araştırması’nın 2023 yılı sonuçları açıklandı. İSO 500 araştırmasına göre, üretimden satışlarda en büyük kuruluş 484 milyar liralık satışlarıyla yine Tüpraş oldu. Tüpraş’ı 238 milyar liralık üretimden satışlarıyla Ford Otomotiv takip ederken, üçüncü sırada yaklaşık 227 milyar liralık üretimden satışlarıyla Star Rafineri yer aldı. İSO 500’ün ilk 10’unda yer alan şirketlerde 2022 yılına göre iki değişiklik oldu. Geçen yıl ilk 10’da yer almayan Mercedes-Benz ve Gramaltın Kıymetli Madenler ilk 10’a yükseldi.
İSO 500’ü görmek için tıklayın…
Reel olarak yüzde 13.8 geriledi
Araştırmadaki temel göstergelere bakıldığında ise hem küresel pazarlardaki jeopolitik riskler ve daralma hem de 6 Şubat Kahramanmaraş depremlerinin sanayi üzerindeki olumsuz etkisi hissedildi. Sanayinin performansındaki en belirleyici etken ise yüksek enflasyon oldu. İSO 500’de üretimden satışlar 2023 yılında 6 trilyon 375 milyar TL olurken yıllık artış hızı yüzde 42.1 artmış oldu. 2022 yılında ise üretimden satışların artış hızı yüzde 119 olarak açıklanmıştı. Tüketici enflasyonu ile arındırıldığında üretimden satışlar reel olarak yüzde 13.8 gerilemiş oldu.
Yani 2023 yılında İSO 500’ün üretimden satışların artış oranı enflasyonun altında kaldı ve reel olarak gerileme gösterdi. İSO 500’deki vergi öncesi kâr ve zarar toplamı yüzde 32,9 artarak 485 milyar liradan 645 milyar liraya yükseldi. Ancak satış kârlılığı oranının 0,7 puan düşüşle yüzde 9,3’ten yüzde 8,6’ya inmesi dikkat çekti. Tüm kâr büyüklüklerindeki artışlar, 2023 yılı enflasyonunun altında kalırken, bu da reel olarak gerilemeye işaret etti.
2023’te sanayi ihracatı düştü
İSO 500 sonuçlarını yorumlayan İSO Yönetim Kurulu Başkanı Erdal Bahçıvan, üretimden satışlardaki büyümenin 2022’de yüzde 119 iken, 2023’te yüzde 42,1’e gerilemesinin nedenlerini yavaşlayan küresel talep, 6 Şu bat’ta ardı ardına yaşanan deprem felaketleri ve seçimler sonrasında ekonomi politikalarında yaşanan değişim olarak yorumladı. “Üretimden net satışlardaki asıl dramatik görüntüyü reel değişimlerde görüyoruz” diyen Bahçıvan, “Hangi göstergeyi kullanırsak kullanalım, 2023 yılında İSO 500’ün üretimden satışları enflasyonun altında kaldı ve reel olarak gerileme gösterdi” diye devam etti.
Zorlu küresel rekabet koşullarının etkisiyle İSO 500’ün ihracatının 2022 yılına göre yüzde 2,9 düşüş ile 95,1 milyar dolara gerilediğini kaydeden Bahçıvan, “2023 yılında zayıflayan küresel büyüme dinamiklerine rağmen ülkemizin ihracatı binde 5 oranında artarak 255,4 milyar dolara ulaştı. Aynı yılda Türkiye sanayi ihracatı ise binde 2 düşüşle 245,6 milyar dolara geriledi” açıklamasını yaptı.
Yüksek enflasyonun hasarı da yüksek
2022 yılında ekonomide rasyonaliteden kopuş ve ekonomik uygulamalardaki ‘gel-git’lerin ekonomide yarattığı tahribatın çok konuşulduğuna işaret eden Erdal Bahçıvan, “İSO 500’ün 2023 sonuçlarını bir anlamda ‘finansal istikrardan uzaklaşmanın ilk etkisinin yüksek enflasyon olacağı, enflasyonist bir büyüme yapısının da nitelikli ve sürdürülebilir olamayacağı’ gerçeğini gösteren mikro bir laboratuvar olarak görmeliyiz.
Artık hepimiz biliyoruz ki yüksek enflasyon şirket bilançolarında geçici bir illüzyon yaratıyor. Zaman geçtikçe gerçeklerle yüzleşiyoruz. İSO 500’ün temel göstergelerinin bize söylediği de bu. Bizim reel sektör olarak yaşadıklarımız bir yana; yüksek enflasyonun kamu maliyesi, mali dünya ve hepsinden de önemlisi toplumda yaratmış olduğu hasar büyük. Çünkü enflasyon sadece ekonomik bir hasar değil, sosyolojik, psikolojik ve en önemlisi ahlaki, etik bir etki de yaratıyor” diye konuştu.
Kârın yarısından fazlası finansman gideri
Geçen yılın en çarpıcı gelişmelerinden biri de uzun yıllardır ilk kez ortaya çıkan net kambiyo zararı oldu. Erdal Bahçıvan, “Buna karşılık kambiyo işlemleri haricindeki diğer gelirlerden elde edilen net kâr, 282 milyar liraya çıkarak kur zararını fazlasıyla telafi etti. Bu sayede toplam faaliyet dışı gelirlerin net satışlara oranı yüzde 2,1’den yüzde 3,6’ya çıktı” dedi. Bu noktada, söz konusu gelirler içerisinde faiz, temettü, iştirak, menkul kıymet, duran varlık satışı, komisyon gibi kalemler yer alıyor.
İSO 500’ün finansman giderleri de 2023’te yüzde 92,5 artarak 277 milyar liradan 533 milyar liraya yükseldi. Finansman giderlerinin faaliyet karına oranı 15,6 puan artışla yüzde 41,3’ten yüzde 56,9’a çıktı. Bahçıvan, “Son 12 yıllık ortalamanın yüzde 57 olduğu düşünüldüğünde; yıllardan beri hep işaret ettiğimiz üzere sanayicinin elde ettiği kârın yarısından fazlasını finansman giderlerine ayırmaya devam ediyor” dedi.
Enflasyon düzeltmesi özkaynakların payını artırdı
Enflasyon düzeltmesi sonrası 2023 verilerine bakıldığında, İSO 500’ün aktif toplamı yüzde 126 artarak 3,9 trilyon liradan 8,8 trilyon liraya yükseldi. Bu artışın 2,9 trilyona yakın kısmı enflasyon düzeltmesinden kaynaklandı. Duran varlıklar yüzde 242 artarak 1,4 trilyon liradan 4,7 trilyon liraya ulaştı. Bu artışın 2,7 trilyonluk kısmı enflasyon düzeltmesine bağlı olarak gerçekleşti. Dönen varlıklardaki artış ise yüzde 63 ile çok daha düşük kaldı ve enflasyon düzeltmesi bu kalemde sadece 173 milyar liralık katkı yaptı. Özkaynaklar 2023’te enflasyon düzeltmesi sonrası verilerle yüzde 245 artarak 1,4 trilyon liradan 4,8 trilyon liraya çıktı. Bu kalemde enflasyon düzeltmesinin etkisi 2,8 trilyon ile oldukça yüksek.
Mali borçlar 2 trilyon TL’ye çıktı
İSO 500’de mali borçlar yüzde 54 artışla 1,3 trilyon liradan 2 trilyon liraya çıktı. Diğer borçlarda ise yüzde 66’ya yakın bir artışla 1,2 trilyon liradan yine 2 trilyon liraya yükseliş söz konusu. Enflasyon düzeltmesinin yalnızca parasal olmayan kıymetlere uygulanması nedeniyle mali borçlar hiç etkilenmezken diğer borçlardaki etki ise yüzde 1,6 ile sınırlı kaldı. 2023’te de diğer borçların mali borçlar daha hızlı arttı. Vade yapıları incelendiğinde ise kısa vadeli mali borçlardaki artış yüzde 53 ile uzun vadeli mali borçlardaki yüzde 56’lık artışın altında kaldı.
Halka açık şirket sayısı 85 oldu
Son yıllarda sanayi kuruluşlarında nitelikli finansmana erişim bağlamında hisselerini halka açma seçeneğini kullanma eğilimi İSO 500 sonuçlarına da yansıdı. İSO 500 içinde halka açık kuruluşların sayısı 2017-2021 döneminde 65-69 bandında iken 2022’de 8 adet, 2023’te 12 adet artarak 85’e yükseldi. Böylece İSO 500 içinde halka açık kuruluş sayısı bugüne kadarki en yüksek düzeyine ulaştı.
Yabancı sermayenin payı artışta
İSO 500 içinde yabancı sermaye paylı kuruluşların sayısında 2010’lu yıllar ile birlikte gözlenen düşüş eğilimi, 2023 yılında tersine döndü. Söz konusu yılda yabancı sermaye paylı kuruluşların sayısı 8 adet artarak 116’ya yükseldi. Yabancı sermaye paylı kuruluşlar 2020, 2021 ve 2022 yıllarındaki gerilemeyi 2023’teki artış ile büyük ölçüde telafi etti. İlk 50’deki yabancı sermaye paylı kuruluş sayısı ise 13 oldu.
Ar-Ge yatırımında gıda lider
İSO 500’deki firmaların AR-GE harcamaları, önceki yıla göre yüzde 87,5 artarak 30.6 milyon TL oldu. Bu rakam, 2022’de 16.3 milyon TL idi. Ar-Ge harcaması yapan kuruluş sayısı 2022’de 260 iken 2023’te 265’e yükseldi. Söz konusu 265 kuruluşun sektörel dağılımına bakıldığında, 39 firma ile gıda ürünlerinin imalatı 2022’de olduğu gibi yine en üst sırada yer aldı. Bu sektörü 37 firma ile motorlu kara taşıtları ve 26’şar firma ile ana metal sanayi oldu.
2018’den bu yana en fazla zarar
2023’te İSO 500’ün faaliyet kârı yüzde 39,7 artarak; 671 milyar liradan 937 milyar liraya çıktı. Buna karşılık faaliyet kârlılığı oranı, 0,3 puan düşüşle yüzde 12,8’den yüzde 12,5’e geriledi. Bir diğer kârlılık göstergesi olan faiz, amortisman ve vergi öncesi kârı yüzde 45,5 artışla 808 milyar liradan 1 trilyon 175 milyar liraya yükseldi. Aynı yılda FAVÖK karlılığı oranı 0,3 puan artışla yüzde 15,4’ten yüzde 15,7’ye çıktı. Vergi öncesi dönem kâr ve zarar büyüklüğüne göre 2022 yılında kâr eden kuruluş sayısı 442 iken, bu sayı 2023 yılında 404’e indi. Zarar eden kuruluş sayısı da 58’den 96’ya yükseldi. 2018’den bu yana en yüksek sayıya ulaşıldı.
ISO Başkanı Erdal Bahçıvan: Oyunun ortasında kural değiştirilmez
İSO 500’ün 2023 sonuçlarını iç ve dış ekonomik konjonktüre bağlı olarak ‘biraz karamsar’ olarak nitelendiren İSO Başkanı Erdal Bahçıvan, “Çabamız ve mücadelemiz üretim ekonomisinin önemini öne çıkarmak. Böylece üretime verilen desteğin nitelikli bir konuma gelmesini sağlayarak bu gücü daha rekabet edebilir boyuta taşımak için. Sanayimizin elini güçlendirecek yapısal ve kalıcı reformlar için harekete geçilmeli. Sanayiciye teşvik vaadiyle geçmiş yıllarda verilenlerin değiştirilmesi tahribat yaratır. Teşviklerden elde edilen haklar yol ortasında değiştirilmemeli, oyunun ortasında kural değiştirilmez” dedi.
“En büyük vergi paketi KDV alacakları olmalı”
İSO 500’ün 2023 yılında devreden KDV yükü enflasyon düzeltmesi sonrası verilere göre, yüzde 36.5 artışla 67 milyar TL’ye yaklaştı. “Biz bu durumu sanayi kuruluşlarımızın devlete sıfır faiz ve sonsuz vade ile borç vermesi olarak tanımlıyoruz” diyen Erdal Bahçıvan, özellikle enflasyonun yüksek seyrettiği dönemlerde, KDV alacaklarının iadesinin gecikmesinin firmaların nakit akışı açısından yük olduğunu söyledi. Bahçıvan, “KDV alacakları en büyük vergi paketi reformu olmalı” dedi.
Teknoloji yatırımı arttı
İSO 500’de yaratılan katma değer içerisinde en yüksek payı yüzde 33.9 ile orta-düşük teknoloji yoğunluklu sektörler aldı. Düşük teknoloji sektörlerin yoğunluklu sanayinin payı 0.2 puan düşüşle yüzde 28.7’ye geriledi. Orta-yüksek teknolojili sanayi grubunun payı 3.1 puan artarak yüzde 30.3, yüksek teknolojili sektörlerin payı da 0.9 puan artışla yüzde 7.1’e çıktı.
İlk 50 kuruluşun payı yüzde 51.2 oldu
İSO 500 kapsamında kuruluşların ağırlıklarını görebilmek amacıyla kuruluşlar büyüklük sıralamasına göre 50’lik gruplara ayrıldı ve bu 50’lik grupların seçilmiş temel ekonomik büyüklükler içindeki payları hesaplandı. Buna göre, ilk 50’de yer alan kuruluşların toplam üretimden satışlar içinden aldığı pay 2022’de yüzde 52 iken 2023’te yüzde 51,2’ye indi. Bu düşüş ilk 50 kuruluşun üretimden satışlarının diğer 450 kuruluşun üretimden satışlarından daha yavaş büyüdüğünü gösteriyor. Üretimden satışlar itibarıyla ikinci 50’lik grubun payı ise yüzde 12,9’dan yüzde 12,6’ya indi.
