Nurdoğan A. ERGÜN
Ayakkabıda artan ithalat baskısına bir de Mısır üzerinden gelen Çin menşeili ürünler eklenince, üretici harekete geçti. Mısır’dan ayakkabı ithalatı bir yıl içerisinde yüzde 1.223 oranında kritik bir artış gösterince sektör paydaşları, Ticaret Bakanlığı İthalat Genel Müdürlüğü’ne inceleme talebi ile başvuru yaptı.
Yeniden Refah Partisi Genel Başkan Yardımcısı ve İstanbul Milletvekili Doğan Berkin de sektörün sorunlarını Meclis gündemine taşıdı. Ticaret Bakanı Ömer Bolat tarafından yazılı olarak cevaplandırılması talebiyle yazılı soru önergesi veren Doğan Berkin, girdi maliyetleri, anti-damping uygulamaları, haksız rekabet ve yerli üretimin desteklenmesi konularına dikkat çekti.
“Önlem olmazsa Mısır yeni Çin’imiz olur”
Türkiye ile Mısır arasındaki serbest ticaret anlaşması (STA) tekstilin ardından ayakkabı sektöründe de yerli üreticiyi zorlamaya başladı. Mısır üzerinden Türkiye pazarına giren Çin menşeili ürünler, yerli üretimi tehdit ediyor. Özellikle spor ayakkabıda Mısır’dan yapılan ithalat, iç pazarda alarm veriyor. Öyle ki geçen yılın ocak ayı ile 2025 ayı karşılaştırıldığında Mısır’dan yapılan ayakkabı ithalat artışı yüzde bin 200’ü aştı. 2024’ün Ocak ayında sadece 6 çift olan ithalat, bu yılın aynı dönemine gelindiğinde 53 bin 185 çifte çıktı.
Bunun 39 bin 649 çiftini spor ayakkabılar oluşturdu. Bu dönemin değer bazındaki karşılaştırmasında ise 60 dolardan 794 bin 17 dolara çıkan bir rakam söz konusu. 2024 Ocak ayında Mısır ile dış ticaretinde 83 bin 700 dolarlık fazla veren ayakkabı sektörü, bu yılın aynı ayında 432 bin 700 dolarlık açık verdi. 2024 yılında dış ticarette 550 milyon dolarlık açık veren ayakkabı sektörünün 2025 Ocak ayındaki dış ticaret açığı 120 milyon dolar oldu. Sektörün ocak ayı ihracatı 92 milyon dolarda kaldı. Türkiye Ayakkabı Sanayicileri Derneği (TASD) Başkanı Berke İçten, “Önlem alınmazsa Mısır, yeni Çin’imiz olacak” vurgusu yaptı.
Çin ürünleri, Mısır’da montajlanıyor
Çin’den getirilen saya ve tabanların Mısır’da montaj yapılarak Mısır menşeili gibi gösterildiğini ifade eden Berke İçten, “Mısır menşei kazandığı için de STA ile vergisiz olarak Türkiye pazarına getiriliyor. Aslında o ürün Çin menşeili, burada menşei sapması yaşanıyor” diye konuştu. Bu noktada tabanın Mısır’da üretilip üretilmediğinin tespiti için yerinde ya da gümrüklerde inceleme gerektiğini belirten İçten, konu ile ilgili Ticaret Bakanlığı İthalat Genel Müdürlüğü’nden inceleme talep ettiklerini açıklayarak, “Şimdi rakam küçük olabilir ama bir 6-7 ay geçip biz aksiyon alana kadar çok geç kalmış olabiliriz. Çünkü burada olağandışı bir durum var” dedi. İçten’e göre, STA olduğu için tek yapılacak uygulama ise anti-damping soruşturması başlatmak.
Bir aylık artış 11 aydan daha fazla
Mısır’dan ithalat artışının 2024’ün Aralık ayından itibaren alarm vermeye başladığını dile getiren TASD Başkanı İçten, “Yıllık göstergelere baktığımızda Mısır’dan ortalama 50-60 bin, en fazla 100 bin dolarlık ayakkabı ithalatımız olurdu. 2024’ün ilk 11 ayında da ortalama 60 bin dolarlık ithalatımız oldu. Aralık ayına geldiğimizde birden bunun 750 bin dolarlara çıktığını gördük. Belki çok büyük bir rakam değil ama birden 60 binden 750 bine çıkması şüphe ve endişe verici bir durum” dedi. Artışın ocak ayında da devam ettiğini kaydeden İçten, bunun nedenlerinden birinin STA olduğunu söyledi.
“Alımı, perakende zincirleri tercih ediyor”
İlave gümrük vergisinin yüzde 40’a çıktığını, referans fiyatla birlikte yüzde 60-70’lik bir fiyat farkı oluştuğunu dile getiren İçten, “Nereden baksak ayakkabı ithalatında yüzde 60-70’lik bir vergisel yükten kurtuluyorsunuz. Dolayısıyla Mısır çok cazip hale gelmiş durumda. Pek çok firma da şu anda orada yatırım yapmak için arayışlar içerisinde onu da görüyoruz. Çin’den makineler alınıp şu anda kurulmaya başlanıyor. Bunu özellikle perakende zincirleri ya da onlara fason üretenler yapıyor. Bazı hazır giyim firmalarının ayakkabı bölümleri de oluyor. Onlar da yapıyorlar” ifadelerini kullandı.
Hazır giyimde ihracat ayakkabıda ithalat
Hazır giyim ve tekstil sektöründen de birçok firmanın uzun zamandır Mısır’da üretim yaptığını hatırlatan Berke İçten, şu değerlendirmeleri yaptı: “Üretim ve işçilik maliyetlerinde dolayı giden çok firma var ama hazır giyim sektörü, ABD’ye ihracat yapmak için gidiyor. Orada sıkıntı yok ama ayakkabıda tablo tersine işliyor. Mısır’da montaj yapıp Türkiye pazarına getiriyor. Bu Türkiye’de imalat yapmaya çalışan üretici için haksızlık. Mısır’da 150 dolar civarında bir işçilik var. Çin’den hammaddeyi de vergisiz olarak getiriyor. İhraç kaydıyla oraya da bir vergi ödemiyor. Dolayısıyla orada bir ucuz işçilikle de montaj yapıyor. Sadece kalıbı takıyor, tabanı yapıştırıyor, ayakkabı kutuya koyuyor. Mısır menşeili olabilmesi için en azından saya ya da tabanın orada üretilmesi gerekiyor.”
“Vergi yüzünden spor ayakkabı ithalatı %80 arttı”
Ayakkabı ithalatındaki dengeye bakıldığında ocak ayında yüzde 80 spor ayakkabıda artış yaşandığını söyleyen Berke İçten, “Bunun en büyük nedeni bu ayakkabıları biz Türkiye’de yeteri kadar üretemiyoruz. Üretemediğiniz bir ürünün ilave gümrük vergisini yüzde 100 de yapsanız bu malın ithalatına bir önlem alamazsınız. Bu malı bizim üretmemiz lazım. Üretebilmemiz için de o yan sanayi ürününe yani hammaddeye, suni deriye, tekstile, tabana ihtiyacımız var. Bunun üzerinde çok yüksek bir koruma vergisi var.
Çinli, Vietnamlı, Endonezyalı üretici çok uygun şartlara sahipken biz aynı şartlarda değiliz. Vietnam’ın 2.2 milyar dolarlık suni deri, 1 milyar dolarlık taban ithalatı var. Yaklaşık 1 milyar dolarlık taban ithalatı var. Ayakkabı ihracatı yaklaşık 30 milyar dolar. Yani yan sanayi ürünündeki ithalat çok korkmamız gereken bir konu değil. Çünkü daha yüksek katma değerli bir ürüne dönüşüyor. Yüksek katma değer dönüşümünü sağlayamazsanız bu sefer bitmiş ayakkabıyı ithal getirmek durumunda kalıyorsunuz ki bu sektör için çok daha büyük bir tehlike. Yan sanayi açısından çok büyük tehlike” dedi.
Fas’tan yapılan ithalat da artıyor
Ayakkabı dış ticaretinde rakamlar Türkiye lehine görünse de Fas’tan yapılan ithalatın da arttığı dikkat çekiyor. 2024’ün Ocak ayında yaklaşık 699 bin dolar olan ithalat, bu yılın ocak ayında yüzde 18.8’lik artışla 830 bin doların üzerine çıktı. Aynı dönemde Türkiye’nin Fas’a sattığı ayakkabının değeri ise 2 milyon 498 bin dolardan 1 milyon 755 bin dolara geriledi. Türkiye’nin STA’sı bulunduğu Fas’ı da yakından takip ettiklerini söyleyen Berke İçten, “Fas’a aldığımızın iki katını satıyoruz. Ortalama 5-6 milyon dolarlık ihracatımız sabit ilerliyor. Şimdilik Fas ile ilgili bir tehlike görmüyoruz” dedi.
Meclis gündemine gelen sorular
1 Hazır giyim-konfeksiyon, ayakkabı gibi emeğin yoğun olduğu üretim sektörlerimizde hammadde ve ara mamul temininde karşılaşılan yüksek gümrük vergi oranlarında indirime gidilmesine ilişkin bir çalışmanız var mıdır? Varsa nelerdir?
2 Artan işçilik, enerji gibi birçok girdi maliyetlerinin düşürülmesi konusunda ilgili Bakanlıklar ile birlikte yürütülen çalışmanız var mıdır? Varsa nelerdir?
3 Hazır giyim-konfeksiyon, ayakkabı gibi Mısır’dan ithal edilen ürünlerde, Mı-sır menşei kazandırılması konusunda gerekli kurallara uyulup uyulmadığına yönelik denetimler yapılmakta mıdır? Bu ülkeden artan ithalat dikkat çekmektedir.
4 Son beş yılda hazır giyim-konfeksiyon, ayakkabı üretim sektöründe menşei kazandırma konusunda gerekli kurallara uymayan kaç firma tespit edilmiştir? Bu firmalara ne gibi yaptırımlar uygulanmıştır?
5 Başta Hazır giyim-konfeksiyon, ayakkabı gibi emek yoğun üretim sektörlerinde Mısır’a karşı bozulmaya başlayan dış ticaret dengesinin sağlanması amacıyla Anti- Damping uygulaması planlamanız var mıdır?
6 Hazır giyim-konfeksiyon, ayakkabı gibi üretim sektörleri başta olmak üzere, aleni sahte ve taklit ürünler üreten ve satan firmalara yönelik denetim ve yap-tırım konularında yürütülen çalışma Var mıdır? Varsa nelerdir?
7 Yerli üretim yapan, ithalatı azaltan, ihracata katkı sağlayan hazır giyim-konfeksiyon, ayakkabı gibi üretim sektörlerinde karşılaşılan sorunların çözüme kavuşturulması bakımından ilgili Bakanlıklar ve sektör temsilcileri ile birlikte yürüttüğünüz çalışmalar var mıdır? Varsa nelerdir?
