Hamide HANGÜL
Son yıllarda araştırma ve geliştirme faaliyetleri artışını sürdürüyor. Türkiye’de 2023 yıl sonunda yüzde 90 artışla 377 milyar TL’ye yükselen Ar-Ge harcamalarında imalat sanayi, 139 milyar TL’yle ilk sırada yer aldı.
Bu sektörün içindeki en büyük artış ise yüzde 129 ile havacılık sektörünün yoğunluğunu oluşturduğu diğer ulaşım araçlarında yaşandı. Böylelikle diğer ulaşım araçlarındaki Ar-Ge harcamaları 43 milyar TL’ye ulaşırken, imalat sektöründeki söz konusu harcamaların yüzde 31’i bu sektörden geldi.
Bu oranın 10 yıl önce yüzde 10 seviyesinde olduğuna işaret eden SER Akademi Genel Müdürü Dr. Ömer Özdinç, havacılıkta Ar-Ge çalışan sayısının da 3’e katlandığını altını çizdi. Türkiye’de istihdam, sanayi üretimi, teşvikler, Ar-Ge, YÖK, büyüme, OECD gibi 23 farklı veri setini analiz ederek raporlaştıran SER Akademi Genel Müdürü Dr. Ömer Özdinç, araştırma sonuçlarını DÜNYA’ya açıkladı. Araştırmaya göre, havacılığın ardından Ar-Ge harcamasını en fazla artıran diğer imalat sektörleri, sırasıyla kimya ve elektrikli teçhizat oldu.
Özel sektör ipi göğüsledi
Türkiye’de gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYİH) içindeki Ar-Ge harcama oranının dolar bazında yüzde 32’lik oranla son yıllardaki en yüksek artışın gerçekleştiğini söyleyen Özdinç, özel sektörün bu artışla en büyük pay sahibi olduğunu vurguladı. Özdinç, şöyle devam etti: “Özel sektör, ArGe harcamalarını yüzde 102 artırarak toplam Ar-Ge harcamaları içindeki payını yüzde 65’e yükseltti. Böylelikle 245 milyar TL’lik bir hacme ulaştı, ancak buna karşın yatırımların çok artmadığı görüldü” dedi.
Kamuda aslan payı ‘savunma sanayinin’
Öte yandan Ar-Ge harcamasında özel sektör önce çıkarken, yatırımlarda ise ipi kamu göğüsledi. Kamunun ise Ar-Ge yatırımlarını yüzde 167 artış gösterdiğine dikkati çeken Özdinç, burada toplam içindeki payını en çok artıran sektörün yüzde 43 ile savunma sanayi olduğunu vurguladı. Özdinç, bu sektörü tarımın takip ettiğini işaret etti.
Diğer taraftan TÜBİTAK desteklerine özel sektöre yönelik programlarda başvuruların arttığını belirten Özdinç, “Son bir yılda yüzde 30 artış var. Verilen hibe desteği de 2 milyar TL’yi geçerek, 2023 yılındaki bütçenin, ‘dolar bazında’ da yüzde 11 üzerine çıktı. 2022’de ise önceki yıla nazaran dolar bazında yüzde 39 düşüş söz konusuydu” ifadelerini kullandı.
Özel sektörde artan Ar-Ge çalışanı kamuda azalıyor
İstihdam açısından bakıldığında 2023 yılında Türkiye’de ücretli çalışan sayısı sadece yüzde 1,7 arttığını söyleyen Ömer Özdinç, Ar-Ge presoneli özelinde bakıldığında ise özel sektörde Ar-Ge çalışan oranının yüzde 8,8 artarak 207 bin kişiye ulaştığını, ancak bu artışın 2016’dan beri kaydedilen en düşük artış oranı olduğunu söyledi.
Doktora mezunlarının artışın oranının ise son iki yıla göre biraz ivme kaybetmesine rağmen yüzde 11,4 olduğuna işaret eden Özdinç, “Ancak özel sektörde doktoralı araştırmacı sayısı toplamı halen 6 binlerde” dedi. Kamudaki araştırmacı istihdamında ise yüzde 7’lik bir düşüş yaşandığına işaret eden Özdinç, ilk defa özel sektördeki araştırmacı sayısının yüksek öğretimi geçtiğinin gözlemlendiğini ve farkın 7 puana çıktığını söyledi.
Havacılıkta 5 yılda 3’e katladı
Tüm sektörler içerisinde Ar-Ge personelinin en fazla, yazılım sektörünün ağırlıklı olduğu bilgi ve iletişim sektöründe olduğuna işaret eden Ömer Özdinç, bu alandaki Ar-Ge personeli sayısının 82 bini geçerek yüzde 11 arttığını söyledi.
Böylelikle, 2024 yılında yüzde 7 artışla 89 bin kişiye ulaşan imalattaki toplam Ar-Ge çalışan istihdamına yaklaştığına işaret eden Özdinç, “İmalat sektöründe, beş yıl önce liderliği otomotivden devralan elektronik sektörü, 2024 yılında birinciliği, havacılık sektörünün ağırlıkta olduğu diğer ulaşım araçlarına devretti. Bu sektörde yüzde 37 artışla Ar-Ge çalışanı 14 bin 500’e çıktı.
Eektronikteki istihdam oranı ise yüzde 11 azaldı. Havacılık sektöründe ise son 5 yılda Ar-Ge personelinin 3’e katlandığı görülüyor” değerlendirmesi yaptı. Bölgelere göre incelendiğinde Marmara’da İstanbul’un önde olduğunu vurgulayan Özdinç, en çok artış oranının Batı Karadeniz’de yaşandığını söyledi.
Doktoralı mezun 13 bine dayandı
Yine Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK) verilerinden yapılan belirlemelere göre, Türkiye’de toplam doktoralı kişi oranında artış gözlemlendiğine işaret eden Özdinç, “2023 yılında, bir önceki yıla oranla yüzde 13 artışla 12 bin 668 doktora tezi tamamlandı.
Bu, tüm zamanlarda gerçekleşen en yüksek değer oldu. Bundan 7-8 yıl önce, bu rakamın sadece yarısı kadar doktora mezunu veriliyordu. Tamamlanan yüksek lisans sayısı ise 45 bin civarında. 2018 yılı öncesinde bu rakam 20 bin civarındaydı” ifadelerini kullandı. Özdinç, Türkiye’nin araştırmacı sayısında OECD ülkeleri içinde 8’inci olduğunu belirtti.
Eczacılıkta kârlılık artarken elektronik sektöründe geriledi
İmalat sektöründe yüksek teknoloji, diğer teknoloji segmentlerine göre yavaşlamadan en az etkilenen sektör olurken, ihracatı ise yüzde 23 artış ve 9 milyar doları aşarak son yılların en yüksek artışını gerçekleştirdi.
Orta yüksek teknoloji ihracatı yüzde 8,4 artarken, orta düşük teknoloji ihracatı yüzde 6, düşük teknoloji ihracatı da yüzde 4 azaldı. Yüksek teknoloji sınıfındaki üç sekterden biri olan eczacılık dolar bazında ciroda yüzde 17 ve kârda yüzde 28 artış sağlayan tek sektör oldu. Firma sayısı yüzde 6, istihdam yüzde 3 artarak 51 bine yaklaştı. Elektronik sektöründe ihracat yüzde 29, firma yüzde 6 artmasına rağmen, net karlılık yüzde 41, istihdam yüzde 3 düşüş gösterdi.
AB Horizona katılanlar 300 bin euro aldı
Avrupa Birliği’nin Horizon programına katılımın 2023 yılında 296’ya gerilediğini, 2022’de ise 350 katılım olduğunu belirten Dr. Ömer Özdinç, “Koordinatör olarak katılım da 50’den 33’e düştü. Genel katılım düşerken tek katılım 165’ten 186’ya çıktı. AB katkısı da 112 milyon Euro’dan 90 milyon Euro’ya düştü. AB programlarına katılım düşse de katılım başına AB katkısı ortalama 300 bin Euro oldu. Avrupa ortalamasına göre özel sektör, bütçenin yüzde 28’ini kullanırken, Türkiye’de özel sektör bütçenin yüzde 42’sinden fazlasını kullandı. Araştırma merkezleri ve sivil toplum kuruluşlarının payı, Avrupa’ya nazaran düşük kaldı” dedi.
Teknoparklarda çalışan sayısı 106 bini aştı
Rapora göre, 2023 yılında 8 yeni teknopark faaliyete geçerken, faaliyetteki teknopark sayısı 89’a, firma sayısı da 10 bini aştı. İstihdam edilenler de yüzde 19 artışla 106 bini geçti. İhracat da yıllık yüzde 67 artışla 2 milyar dolara, firma başına ihracat tutarı da bir yılda yüzde 42 artışla 199 bin dolara ulaştı. Faaliyetteki Ar-Ge merkezi 1.292, tasarım merkezi 328 oldu. Ar-Ge ve tasarım merkezlerinden 2 bine yakın patent başvurusu yapıldı. Rapora göre, imalat sektörü toplamında dolar bazında gelirlerin düştüğü bir yıl olurken, şirket karlılıklarında değişim yaşanmadı.
