Emre ERGÜL
Uluslararası kamuoyuna verdikleri tüm sözlere rağmen şeriatçı Taliban, toplum yönetiminde sınıfta kaldı: Halka açık infazlar, kısasa kısas cezalandırmalar, “eğlence mekanları” diyerek lunaparkların dahi kapanması…
Ancak Taliban yönetimi bu süreçte aldığı her kararla kadını toplumdan dışladı. Kadın çalışanların işlerine son verildi, okullara gitmeleri yasaklandı, yetmedi, ülkedeki yabancı misyonlarda görevli yabancı uyruklu kadınların dahi işgücüne son verildi.
Dünyaca ünlü kuruluşlar, ikinci yıldönümü nedeniyle ardı ardına raporlarını yayınlamaya başladı. İlk bildiri, Afganistan’daki cinsiyet ayrımını “insanlık suçu” olarak gören Birleşmiş Milletler’den geldi: “Afgan kızlarının eğitimden, Afgan kadınların da çalışmaktan mahrum bırakılması cinsiyet ayrımcılığıdır. Bu ‘insanlık suçu’ olarak kabul edilmeli ve sorumlular Uluslararası Ceza Mahkemesi’nde yargılanmalı.” İkinci rapor, Dünya Bankası’ndan geldi.
“15 Ağustos 2021 siyasi krizi, ekonomik güven krizine dönüştü” diye başlayan ekonomi raporu şöyle devam ediyor: “2021’de gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH) yüzde 20,7 oranında küçülürken iş kayıpları ve ekonomik yoksunluk yaygınlığını sürdürdü. Yardım kısmen devam ederken (bütçe dışı ve 2020’deki 9 milyar ABD dolarına kıyasla yaklaşık 3,5 milyar ABD doları olan daha küçük ölçekli), 2022’nin ortalarında Afgan ekonomisinin kırılgan bir düşük seviyeli denge etrafında yerleşmekte olduğuna dair işaretler ortaya çıktı.”
“Manşet enflasyon, Temmuz 2022’deki yıllık (yıllık) zirveden yüzde 18.3’ten Şubat 2023’te yüzde 3.5’e gerilerken, fiyat seviyesi yüksek olmaya devam ediyor. Sert geçen kışlar, tarım, inşaat ve ilgili faaliyetlerin azalmasına neden oldu. Sonuç olarak, vasıflı ve vasıfsız işçi istihdamı kış aylarında azaldı ve bu durum, iş ve iş fırsatlarının kaybı göz önüne alındığında, Afgan ailelerin geçim kaynaklarını sürdürme konusunda karşı karşıya kalmaya devam ettikleri önemli baskılara işaret ediyor.”
“Afganistan’a Ocak-Şubat 2023’te toplam 440 milyon ABD doları sevk edildi (2022’de kümülatif 1.85 milyar ABD dolarına karşılık, aylık yaklaşık 154 milyon ABD doları).” “Resmi olmayan gümrük verilerine göre, ülkenin 2022’deki mal ithalatı (6.3 milyar ABD doları), 2019-21 dönemindeki eğilimlerle büyük ölçüde uyumlu kaldı. Bu rakama ayni insani yardım ithalatı dahil değildir.
2023’ün ilk iki ayında ithalat, 2022’ye kıyasla yüzde 40 büyümeyi yansıtarak 1.16 milyar ABD doları olarak gerçekleşti. Benzer şekilde, ihracat da 2022’de ortalama 0.8 milyar ABD dolarına kıyasla 1.9 milyar ABD doları ile önemli bir rakam oldu.” “Bazı önemli zorluklar devam ediyor. Mali sistem daralmış durumda; Afganistan’a giren ve çıkan ticaret ve diğer ödemeler büyük ölçüde gayri resmi kanallar aracılığıyla gerçekleştiriliyor.
Ayrıca, düşük talep, özel sektörün toparlanması için kritik bir kısıtlama olmaya devam ediyor. Yoksulluk zaten 2019- 2020’de yüzde 47 ile yüksekti. Son veriler, 2022 ortasına kadar Afgan hanelerinin üçte ikisinin gıda ve diğer temel gıda dışı maddeleri karşılayamayacağını gösteriyor.” Son rapor da United States Institute of Peace’den (USIP) geldi.
USIP raportörü William Byrd, “Taliban, bazı yanlış adımlara rağmen Afgan ekonomisini yönetmede beklenenden daha iyi bir iş çıkardı” diye başladığı raporunda önce Taliban’ın ekonomi politikasını övdü: “İstikrarlı döviz kuru, düşük enflasyon, etkili gelir tahsilatı ve artan ihracatın da gösterdiği gibi, Taliban’ın makroekonomik yönetimi beklenenden daha iyi oldu.”
USIP: Ülke GSYİH’si yüzde 20 düştü
United States Institute of Peace (USIP), raporunda Taliban’ı uyardı: “Afgan ekonomisi, çoğu Afgan’ı yoksul, aç ve insani yardıma muhtaç bırakan düşük seviyeli bir dengeye yakalanmış görünüyor. Ağustos 2021 sonrasındaki ilk aylarda ekonomik serbest düşüş vardı.
Dahası, yeni ters rüzgarlar, daha fazla düşüş tehdidinde bulunuyor.” “Afyon yasağı, azalan yardım lar ve kadınlara yönelik rejim eylemleri yoksulluğu şiddetlendirecek, açlığı kötüleştirecek ve dışa göçü artıracaktır. Kaçakçılık ve rüşvete yönelik baskıların olduğu gümrüklerde yolsuzluğun boyutu azaldı. Ağustos 2021’den sonra çoğu yardımın durdurulması, yolsuzluğa açık olan büyük miktarda parayı ortadan kaldırdı.
Buna bağlı olarak, nakit ihracatına karşı katı kuralların uygulanması ile yaygın sermaye kaçışını kıstırdılar.” “Afganistan’ın GSYİH’sini ölçmek zor, ancak Ağustos 2021’in ardından yüzde 20 düştüğü ve zaten çok fakir olan bir ülkede açlığı ve yoksulluğu daha da artırdığı tahmin ediliyor. En son olarak, 2023’ün ilk beş ayında ithalatta yüzde 36’lık artış olmak üzere, bazı mütevazı ekonomik canlanma işaretleri görüldü.”
